สมุนไพรทำยา

     ปรับเปลี่ยนกระบวนการย่อยอาหาร, ลดอาการท้องอืด, แน่นท้อง, และอาการท้องผูก แต่ควรใช้ในขอบเขตที่แนะนำและไม่ควรใช้ในปริมาณมากเกินไป เรามาดูบางสมุนไพรที่มีคุณสมบัติเหล่านี้

     มะขามแขก : ฝักและใบมะขามแขกใช้เป็นยาระบาย โดยใช้ใบแห้ง 1-2 หยิบมือ หรือ ใช้ฝัก 4-5 ฝัก หักเป็นชิ้นเล็กๆ ต้มกับน้ำ 1 ถ้วย นาน 15 นาที ดื่มก่อนนอนถ้ามีอาการแน่นจุกเสียดให้ใช้ร่วมกับยาขับถ่าย เช่น ขิงแก่ กระวาน หรือ กานพูล เหมาะสำหรับผู้สูงอายุที่มีอาการท้องผูกประจำ ข้อควรระวัง ควรใช้มะขามแขกเพื่อแก้อาการท้องผูกเป็นครั้งคราว ไม่ควรรับประทานมะขามแขกติดต่อกันนาน เพราะจะทำให้ขาดธาตุโปแตสเซียม และทำลายระบบประสาทที่ควบคุมการบีบตัวของลำไส้

     แมงลัก : แมงลักหรือยาสกัดจากเมล็ดแมงลักใช้เป็นยาระบายที่ดีช่วยเพิ่มกากอาหารทำให้อุจจาระมาก เมือกจะช่วยหล่อลื่นและช่วยให้อุจจาระอ่อนตัว

     ขี้เหล็ก :  ขี้เหล็กเป็นสมุนไพร มีฤทธิ์กระตุ้นการบีบตัวของลำไส้ใหญ่ ช่วยให้การขับถ่ายดีขึ้นเหมาะสำหรับผู้สูงอายุซึ่งมักจะนอนไม่หลับ รับประทานอาหารไม่ได้ และมีอาการท้องผูก

     การใช้สมุนไพรควรระวังและปรึกษาแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญทางการแพทย์ก่อนที่คุณจะเริ่มใช้ เพื่อให้ได้คำแนะนำที่เหมาะสมตามความต้องการและสภาพสุขภาพของคุณ อีกทั้งควรระวังอาจมีความผิดปกติหรือแพ้ต่อสมุนไพรบางชนิด ดังนั้นควรทดลองใช้ในปริมาณเล็กๆ ก่อนที่จะเพิ่มปริมาณ และหยุดใช้หากมีอาการที่ไม่พึงพอใจหรือผลข้างเคียงที่ไม่พึงประสงค์ 

เห็ดหลินจือ (Reishi Mushroom)

     เป็นเห็ดที่มีขนาดใหญ่ มีสีเข้ม มีพื้นผิวมันวาว มีลักษณะคล้ายไม้ และมีรสขม เป็นสมุนไพรอีกหนึ่งชนิดที่มีชื่อเสียงและใช้เป็นยารักษาโรคในแพทย์แผนจีน มานานกว่า 2,000 ปี 

สารอาหารสำคัญในเห็ดหลินจือ

     ในเห็ดหลินจือมีสารอาหารที่ส่งผลดีต่อสุขภาพของมนุษย์มากมาย จำพวกเส้นใยต่าง ๆ โปรตีน คาร์โบไฮเดรต ไขมัน วิตามินและแร่ธาตุบางชนิด เช่น แคลเซียม โพแทสเซียม ฟอสฟอรัส แมกนีเซียม เซเลเนียม ธาตุเหล็ก สังกะสี ทองแดง สารโมเลกุลชีวภาพที่สำคัญ อย่างสเตียรอยด์ (Steroids) เทอร์ปีนอยด์ (Terpenoids) ฟีนอล (Phenols) นิวคลีโอไทด์ (Nucleotides) ไกลโคโปรตีน (Glycoproteins) พอลิแซ็กคาไรด์ (Polysaccharides) และสารอนุพันธ์อื่น ๆ โดยเฉพาะกรดอะมิโนไลซีน (Lysine) และลิวซีน (Leucine) จึงมีส่วนช่วยในเรื่องภูมิคุ้มกัน และไม่เป็นอันตรายต่อร่างกาย ทานเพื่อเสริมคุ้มกันของร่างกายในระยะยาวได้ ส่วนใหญ่ในปัจจุบันนิยมนำมาใช้ในผลิตภัณฑ์เสริมอาหารอย่างเช่นกาแฟ

     ในปัจจุบัน จึงมีการใช้เห็ดหลินจืออย่างแพร่หลาย จนกลายเป็นสินค้าส่งออกที่สำคัญและเพิ่มมูลค่าให้กับประเทศ และนักวิจัยจึงได้นำมาศึกษาและนำเห็ดหลินจือมาทดลองหาประสิทธิผลทางการรักษาและการบำรุงสุขภาพ

สรรพคุณของเห็ดหลินจือ 

     เนื่องจากเห็ดหลินจือมีสารที่มีประโยชน์ต่อสุขภาพหลายอย่าง เห็ดหลินจือจึงได้รับความนิยมนำมาเป็นยาบำรุงร่างกายในด้านต่าง ๆ ทั้งในเรื่องการเสริมสร้างร่างกายให้แข็งแรง ช่วยต้านไวรัส ช่วยจัดการไขมันต่าง ๆ ในร่างกาย และช่วยต่อต้านอนุมูลอิสระ 

• เสริมสร้างภูมิคุ้มกันให้ร่างกาย เห็ดหลินจือมีสารไตรเทอร์พีนอยด์ และนิวคลีโอไทด์ที่ช่วยเสริมสร้างภูมิคุ้มกันให้ร่างกายได้ ไม่ป่วยง่าย ลดการอักเสบ นอกจากนี้ ยังมีการวิจัยพบว่า เห็ดหลินจือมีการทำงานกับเม็ดเลือดขาวในร่างกายจึงช่วยให้ภูมิคุ้มกันของร่างกายนั้นพร้อมต่อสู้กับไวรัสสิ่งแปลกปลอมด้วย

• ต่อต้านอนุมูลอิสระ ในเห็ดหลินจืออุดมไปด้วยสารต้านอนุมูลอิสระ การทานเห็ดหลินจือมีผลต่อการบำรุงผิวพรรณ ช่วยให้ผิวสดใส เปล่งปลั่ง ชะลอความแก่ และช่วยให้การทำงานของระบบต่าง ๆ ในร่างกายให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น

• ช่วยดูแลระบบไหลเวียนเลือด เห็ดหลินจือมีนิวคลีโอไทด์ที่มีคุณสมบัติสลายลิ่มเลือดได้ จึงมีสรรพคุณในการช่วยให้ระบบไหลเวียนของเลือด ให้ทำงานได้อย่างเป็นปกติ ช่วยให้หลอดเลือดขยายและสูบฉีดไปเลี้ยงหัวใจได้สะดวก เลยมีผลช่วยให้บำรุงหัวใจและหลอดเลือด 

• ลดการสะสมของไขมันในร่างกาย จากงานวิจัยพบว่า เห็ดหลินจือ มีสารไตรเทอร์พีนอยด์ โดยมีกรดกาโนเดอริค (Ganoderic Acid) ซึ่งมีสรรพคุณในการเพิ่มออกซิเจนในระดับเซลล์และยังช่วยบำรุงตับ สามารถป้องกันไขมันพอกตับได้ (Fatty Liver) อีกทั้งไตรเทอร์พีนอยด์บางชนิดยังมีส่วนช่วยลดไขมันในเลือด ป้องกันการอุดตันของไขมันในหลอดเลือด ยับยั้งการสังเคราะห์ไขมันคอเลสเตอรอล ทำให้เลือดไหลเวียนดี เนื่องจากไม่มีไขมันเกาะตามผนังหลอดเลือด

วิธีการทานเห็ดหลินจือ 

     เห็ดหลินจือสามารถบริโภคได้หลายวิธี อาจนำมาต้มเป็นชาตามแบบโบราณ หรือนำเห็ดหลินจือมาบดเป็นผงใส่แคปซูล หรืออาจสกัดเห็ดหลินจือผสมกับส่วนผสมอื่นที่มีฤทธิ์เสริมกันในรูปแบบเม็ดเพื่อเพิ่มความสะดวก อย่างไรก็ตาม วิธีทานเห็ดหลินจือที่ต่างกันก็ทำให้สารอาหารที่ร่างกายจะได้รับต่างกันไปด้วย 

ปริมาณการบริโภคเห็ดหลินจือต่อวัน ที่แนะนำ ได้แก่

• เห็ดหลินจืออบแห้ง ไม่ควรบริโภคเกิน 1.5-9 กรัม/วัน
• ผงสกัดเห็ดหลินจือ ไม่ควรบริโภคเกิน 1-1.5 กรัม/วัน
• สารละลายเห็ดหลินจือ ไม่ควรบริโภคเกิน 1 มิลลิลิตร/วัน

วิธีต้มดื่ม

     การทานเห็ดหลินจือด้วยวิธีการต้ม เป็นวิธีที่ได้รับความนิยมมาก โดยนำเห็ดหลินจือมาตากแห้ง หรือฝานเป็นแว่น แล้วบดให้เป็นชิ้นเล็ก ๆ ก่อนต้มดื่มเป็นชา หรือนำไปดองเป็นยา 

บดเป็นผงใส่แคปซูล

     การทานเห็ดหลินจือด้วยวิธีการบดเป็นผงใส่แคปซูล เป็นวิธีที่เพิ่มความสะดวกสบายในการทานเห็ดหลินจือได้มาก แต่อาจทำให้ร่างกายดูดซึมได้ยาก จึงรับประโยชน์จากเห็ดหลินจือไม่เต็มที่ หากไม่มีการควบคุมคุณภาพของผงเห็ดหลินจือให้ดี อาจทำให้ขึ้นรา หรือมีสารปนเปื้อนได้ ทำให้แทนที่จะได้รับคุณประโยชน์เราอาจจะได้รับโทษแทน

     ดังนั้นเพื่อให้ผู้ที่จะใช้สมุนไพรมีความเข้าใจและสามารถใช้สมุนไพรได้ถูกต้องและปลอดภัยนอกจากการศึกษารายละเอียดเกี่ยวกับสมุนไพรนั้น ๆ ว่าเหมาะสมต่อการนำมาใช้หรือไม่ และรู้ถึงการใช้อย่างถูกต้อง หรือมีหลักในการเลือกใช้ยาสมุนไพรหรือผลิตภัณฑ์สมุนไพร (หลัก 4 ถูก) ดังนี้

1. ถูกต้น เนื่องจากสมุนไพรส่วนใหญ่มีชื่อพ้องหรือซ้ำกัน ชื่อเฉพาะท้องถิ่น ที่อาจเรียกชื่อแตกต่างกันทั้ง ที่เป็นพืชชนิดเดียวกัน หรือบางครั้งชื่อเหมือนกันแต่เป็นพืชคนละชนิด เพราะฉะนั้นจะใช้สมุนไพรอะไรก็ต้องใช้ให้ถูกต้นจริง โดยอาจใช้ชื่อพฤกษศาสตร์ของพืชแต่ละชนิดเป็นชื่อเรียกเพื่อป้องกันความสับสน และตรวจสอบเอกลักษณ์พืชโดยเปรียบเทียบกับตัวอย่างพืชที่อยู่ในสวนพฤกษศาสตร์หรือในหนังสือพฤกษศาสตร์ที่เชื่อถือได้
2. ถูกส่วน ส่วนของพืชสมุนไพรแต่ละส่วนราก ดอก ใบ เปลือก ผล หรือเมล็ด หรือความสุก แก่ อ่อน ดิบของสมุนไพร อาจมีองค์ประกอบทางเคมีหรือสารสำคัญที่เหมือนหรือแตกต่างกันได้ หรือในพืชบางชนิดส่วนต่าง ๆของพืชอาจมีสารสำคัญที่เหมือนกันแต่มีปริมาณแตกต่างกัน จึงทำให้ความแรงหรือประสิทธิภาพในการรักษาแตกต่างกันได้ หรือในพืชบางชนิดบางส่วนใช้เป็นยา บางส่วนมีพิษ
3. ถูกขนาด คือ แม้ว่ายาสมุนไพรหลายชนิดจะไม่อันตราย แต่ปริมาณ/ขนาดของการใช้ที่มากเกินขนาดอาจเกิดอันตรายต่อร่างกายได้หรือผลการรักษา โดยเฉพาะในเด็กเล็กที่มีความทนต่อยาน้อยกว่าผู้ใหญ่ และระยะเวลาการใช้ ที่ไม่ให้ใช้ติดต่อกันนานเกินกว่าคำแนะนำที่กำหนดควรหยุดยาเพื่อให้ร่างกายได้พักและกำจัดยาออกจากร่างกาย หากจำเป็นหรือมีความประสงค์ที่จะใช้สมุนไพรเป็นเวลานาน ควรมีการตรวจร่างกายทั้งก่อน ระหว่าง และหลังการใช้สมุนไพรเป็นระยะ ๆ ได้แก่ ตรวจการทำงานของตับ เช่น ตรวจเอนไซม์ตับ (AST, ALT) การทำงานของไต (BUN, Cr) ความดันโลหิต ระดับน้ำตาลในเลือด เป็นต้น
4. ถูกวิธี วิธีการใช้ยาหรือการนำสมุนไพรมาปรุงประกอบยาให้ถูกต้องถูกตามหลัก เช่น บางชนิดต้องใช้ต้นสด คั้นน้ำ ต้มเคี่ยว ต้มกับน้ำ หรือดองเหล้า เป็นต้น ในกรณีที่ต้องการปรับเปลี่ยนเป็นวิธีอื่นที่แตกต่างจากวิธีโบราณหรือดั้งเดิม จำเป็นต้องศึกษาถึงประสิทธิภาพและความปลอดภัยก่อนจะใช้จริง เนื่องจากสารเคมีที่อยู่ในพืชแต่ละชนิดมีความหลากหลาย การเปลี่ยนวิธีเตรียมยาอาจทำให้สารที่ถูกสกัดออกมาแตกต่างกัน ซึ่งบางครั้งอาจเกิดอันตรายได้

(ข้อมูลจาก : มหาวิทยาลัยมหิดล คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล ศูนย์การแพทย์กาญจนาภิเษก)